Кіраўніца менскага «Клубу аматараў вандровак», суаўтарка экспазіцыі Мазырскага краязнаўчага музея, прысвечанай знакамітаму ювеліру Ізраілю Рухамоўскаму Соф’я Вертліб ужо некалькі гадоў марыць пра адкрыццё музея пісьменніка, рэжысёра і сцэнарыста Эфраіма Севелы ў ягоным родным Бабруйску. Пагутарылі са спадарыняй Соф’яй пра тое, якая дапамога патрэбная, каб мара пра музей спраўдзілася.
Помнік Эфраіму Севеле ў Бабруйску. Фота: 1387.io
«Ёсць помнік, але на гэтым – усё»
«Ідэяй адкрыцця музея Севелы я хварэю даўно, хоць сама па сабе яна не мая – першапачаткова яе выказала мая сяброўка, а я падхапіла», – распавядае Соф’я Вертліб.
Сяброўка – Ірына Перэсільд – унучатая пляменніца знакамітага нарадзінца Мазыра – ювеліра Ізраіля Рухамоўскага. З яе ініцыятывы тры гады таму ў Мазырскім краязнаўчым музеі паўстала сталая экспазіцыя ў гонар славутага ювеліра.
«Гэта мяне натхніла распачаць працу па стварэнні музею Севелы. Мне б вельмі хацелася б, каб ён вярнуўся ў Бабруйск, і я пачала шукаць шляхі і магчымасці для гэтага. Тым больш, што ягоная памяць у Бабруйску амаль ніяк не ўшанаваная. Так, ёсць помнік, але на гэтым – усё», – кажа спадарыня Соф’я.
У пошуках матэрыялаў для будучага музея Эфраіма Севелы наша суразмоўца звярнулася да ўдавы пісьменніка і рэжысёра Зоі Восіпавай, якая жыве ў Маскве.
«У камандзіроўку ў Маскву тады, у 2021 годзе, як раз ехаў кіраўнік Музею гісторыі і культуры габрэяў Беларусі пры габрэйскім абшчынным доме ў менскім «Хэседзе» Аляксандр Нелюбаў. Зоя Восіпава пагадзілася сустрэцца з ім, – распавядае спадарыня Соф’я. – На жаль, яна цяпер хварэе, аднак, нягледзячы ні на што, застаецца вельмі цікавым чалавекам, можа шмат распавесці, бо сустракалася з многімі вялікімі людзьмі. І што самае галоўнае – яна была музай Севелы, але адначасова і сама яна – даволі вядомая архітэктарка».
«Для Севелы няма месца»
Зоя Восіпава перадала кіраўніку габрэйскага музея шмат экспанатаў, датычных жыцця і творчасці свайго мужа, пераважна ў электронным выглядзе. Гэтага матэрыялу дастаткова для экспазіцыі, прысвечанай пісьменніку і рэжысёру, таму Соф’я Вертліб задумалася пра памяшканне для музея ці выставы, а таксама пра энтузіястаў, гатовых падтрымаць ідэю. Аднак пакуль што пошукі не прывялі да поспеху.
«Я хацела арганізаваць экспазіцыю ў Бабруйскім краязнаўчым музеі, але дырэктарка адмовіла – сказала, што для Севелы няма месца. Я тады падумала, што такім месцам можа стаць дом купчыхі Кацнэльсон, звязалася з прадпрымальнікам, які яго ўзяў у арэнду, але ён таксама не выказаў энтузіязму, – распавядае наша суразмоўца. – Тады я падумала пра бабруйскую сінагогу – там на другім паверсе цалкам можна было б зладзіць выставу, тым больш, што сінагогу апошнім часам наведваюць шмат турыстаў. Я размаўляла з рабінам Шаулем, аднак ён пагадзіўся толькі на плакат, прысвечаны Севеле».
Помнік Эфраіму Севеле ў Бабруйску. Фота: 1387.io
Пасля адмоваў у ключавых месцах Соф’я Вертліб пачала шукаць іншыя варыянты – падумала, што экспазіцыю можна было б размясціць у бібліятэцы ці ў школьным музеі, але і гэта не атрымалася.
«І тады я папрасіла галоўнага рэдактара габрэйскага часопіса «Мишпоха» Аркадзя Шульмана размесціць абвестку ў надзеі на тое, што, мо, знойдзецца хтосьці з энтузіястаў, хто ўзяўся б арганізаваць музей Севелы. Бо пакуль усё застаецца ў той стадыі, як і было – матэрыялы пра выбітнага бабруйца застаюцца ў Аляксандра Нелюбава і выстаўляць іх няма дзе», – кажа ініцыятарка стварэння музея.
«Каб кожны, хто прыйдзе, атрымаў прадстаўленне, хто такі Эфраім Севела»
Жанчына прыгадвае, як падобным чынам некалі паўставала экспазіцыя пра Ізраіля Рухамоўскага ў Мазыры. Спачатку на працягу 11 гадоў матэрыялы пра ювеліра збіраў адэскі марак. Калі назбіраў дастаткова, паспрабаваў стварыць экспазіцыю ў Адэсе, аднак у яго не атрымалася.
«За пяць гадоў да сустрэчы з намі ён прапаноўвае свае матэрыялы Мазырскаму краязнаўчаму музею і таксама атрымаў адмову. І толькі ў 2021 годзе ў нас з Ірына Перэсільд і супрацоўніцай Мазырскага музея Евай Бобр атрымалася дыпламатычнай поштай перавезці матэрыялы ў Мазыр і зрабіць так, каб экспазіцыя пабачыла свет», – прыгадвае спадарыня Вертліб.
Сталая выстава размясцілася ў двух пакоях Мазырскага музея. Яна карыстаецца вялікай папулярнасцю ў турыстаў, па словах нашай суразмоўцы.
«Па экспазіцыі ў гонар Рухамоўскага ўвесь час замаўляюць экскурсіі. Нам вельмі пашчасціла, што мы паспелі ўсё гэта зрабіць у 2021 годзе, бо ў 2022 мы б ужо ніяк не атрымалі гэтыя матэрыялы», – зазначае жанчына.
Прыкладна такой жа Соф’я Вертліб бачыць экспазіцыю, прысвечаную Эфраіму Севеле: аповед ад дзяцінствам да апошніх дзён, у якім можна будзе прасачыць увесь жыццёвы шлях выбітнага бабруйца:
«Урыўкі з ягоных фільмаў, аповесцяў, кнігі, падпісаныя ім… Каб кожны, хто прыйдзе, атрымаў прадстаўленне, хто такі Эфраім Севела, якім быў ягоны ўнёсак у літаратуру, мастацтва, кінамастацтва».
Сапраўдная разынка Бабруйска
Эфраім Севела. Крыніца: bobruisk.guru
Спадарыня Соф’я перакананая, што музей Севелы паспрыяе развіццю турызму ў Бабруйску:
«Мы з «Клубам аматараў вандровак» шмат ездзім па краіне, і я бачу, што калі мы хочам развіваць уязны і ўнутраны турызм, і зрабіць нашыя гарады прывабнымі, нашыя знакамітыя беларусы – ураджэнцы маленькіх гарадоў, павінны вярнуцца на сваю малую радзіму, вобразна кажучы. Калі вы завітаеце ў Мазырскі музей, вы адчуеце, што без аповеду пра Рухамоўскага ён будзе нашмат бляднейшы».
У 2013 годзе выстава, прысвечаная Рухамоўскаму, праходзіла ў Парыжы, потым у Ізраілі, у іншых краінах і гарадах, распавядае спадарыня Вертліб.
«А ў той жа час Мазыр паняцця не меў, што меў такога выбітнага нарадзінца. Тое самае датычыць Севелы – горад амаль не памятае пра яго, у той час як ягоны музей ці экспазіцыя маглі б стаць сапраўднай разынкай», – рэзюмуе наша суразмоўца.
Эфраім Севела ў пасляваенным Бабруйску. Крыніца: wiki.bobr.by
Эфраім Севела – пісьменнік, актор, кінарэжысёр і сцэнарыст. Нарадзіўся 8 сакавіка 1928 года ў Бабруйску. На пачатку Другой сусветнай вайны эвакуяваўся з Беларусі ў Расею. Пасля вайны паступіў у БДУ на аддзяленне журналістыкі. З 1949 па 1955 гады быў карэспандэнтам газеты «Моладзь Літвы» у Вільні. У кіно дэбютаваў сцэнаром да стужкі «Нашыя суседзі», знятай на «Беларусьфільме» у 1957 годзе.
З 1971 па 1977 гады жыў у Ізраілі, потым да 1990 года – у ЗША, у 1990 годзе пераехаў у Расею.
Пасля эміграцыі ў 1971 годзе ў Парыжы на шляху ў Ізраіль Севела напісаў кнігу «Легенды Інваліднай вуліцы», далей – некалькі раманаў, аповесці, расказы, кінасцэнары.
У 1995 годзе Севела зняў свой апошні аўтадакументальны фільм «Госпадзі, хто я?».
Памёр 18 жніўня 2010 года ў Маскве.
У 2016 годзе ў Бабруйску каля кінатэатру «Таварыш» урачыста адкрылі помнік Эфраіму Севеле.
Пра неабходнасць ушанавання памяці Севелы пастаянна кажуць бабруйскія дзеячы з розных галінаў. Так, рэжысёр Максім Буйніцкі ў інтэрв’ю 1387.io распавядаў пра ідэю фільму, прысвечанага Севеле.
Калі вы хочаце дапамагчы са стварэннем музея Эфраіма Севелы, напішыце нам, і мы звяжам вас з Соф’яй Вертліб.