Гісторыі пра ўратаванне бяздомных катоў і сабак могуць узрушыць, але мала каго здзівяць. Для жывёлаў, якіх мы прызвычаіліся заводзіць як хатніх гадаванцаў, існуе цэлая сістэма дапамогі – прытулкі, зоаваланцёры. А як ратаваць прадстаўнікоў дзікага жывёльнага свету? Да каго звяртацца, дзе шукаць інфармацыю? Бабруец Антон Чарнышоў даведаўся на ўласным досведзе, калі ў яго на руках раптам апынулася чырвонакніжная чарапаха, якую трэба было вярнуць у яе звычайнае асяроддзе і не нашкодзіць.
Чарапаха ў ванначцы дома ў Антона. Фота: асабісты архіў Антона Чарнышова
«Я быў шакаваны, але чарапаха, напэўна, была шакаваная яшчэ больш»
Антону Чарнышову 26 гадоў. У яго вельмі цікавая адукацыя – геаэкалогія. Бабруец – магістр геаграфічных навук. Аднак цяпер ён працуе ў ІТ-галіне. Некаторы час жыў у Менску, а на пачатку гэтага года вярнуўся са сталіцы ў Бабруйск.
Антон ніколі не быў зоаваланцёрам. І агулам, што датычыць навакольнага свету – жывёльнага і расліннага, экалогіі, быў «хутчэй пазёрам, чым тру».
«Я быў даволі далёкі ад мэтаў устойлівага развіцця, не сартаваў смецце, не займаўся плоцінгам, не высаджваў новыя лясы і ў цэлым асабліва не непакоіўся пра свой экалагічны след, – распавядае пра сябе Антон. – Затое я шчыра захапляўся людзьмі, якім усе гэтыя прынцыпы былі ўласцівыя».
Аднак у траўні бягучага года бабруйцу прадставілася магчымасць паклапаціцца пра прыроду – давялося ратаваць чырвонакніжную чарапаху.
На вялікія выходныя з нагоды Дня перамогі Антон вырашыў паехаць прагуляцца па цэнтры Бабруйска. Выклікаў таксі.
«Кіроўца, хлопец крыху старэйшы за мяне, на маё «Вітаю» пры пасадцы агаломшыў пытаннем, ці не патрэбная мне чарапаха, – распавядае Антон. – Сказаць, што я здзівіўся будзе занадта культурна. Я быў шакаваны, гледзячы на жывую істоту памерам з далонь дарослага буйнога мужчыны, якая, відаць, была шакаваная больш за мяне, схаваўшыся ў свой дамок-панцыр. Дакладней, у карапакс, але гэта я даведаўся пазней».
«Купіў ёй курыныя сэрцы, бо высветліў, што чарапахі іх любяць»
Аказалася, што чарапаху спачатку ўратаваў кіроўца таксі – убачыў паўзуна на дарозе, калі паехаў на замову за горад, зразумеў, што хтосьці яго выкінуў і не змог проста праехаць міма, падабраў і стаў шукаць яму гаспадара сярод пасажыраў. Антону кіроўца сказаў, што калі ніхто не хоча забраць, то ён, напэўна, будзе вымушаны выпусціць чарапаху, куды – у возера ці проста на дарогу – не ўдакладняў.
«Я, дзякуючы сваёй адукацыі, разумеў, што гэта не зусім правільна і можа нашкодзіць чарапасе. Так мне не засталося нічога, як забраць яе», – кажа Антон.
Бабруец пачаў высвятляць, якая менавіта чарапаха трапіла да яго, а таксама што з ёй далей рабіць, як вярнуць яе ў натуральнае асяроддзе. Неўзабаве высветлілася, што гэта не хатняя чарапаха, а еўрапейская балотная, занесеная ў Беларусі ў Чырвоную кнігу. Адмыслоўцы патлумачылі, што ў траўні-чэрвені ў гэтых чарапах – рэпрадуктыўны перыяд, калі яны пакідаюць балоты і вадаёмы ў пошуках лепшага месца для кладкі яек. Сітуацыі, калі яны трапляюць на дарогі, не адзінкавыя.
Чарапаха ў Антона дома. Фота: асабісты архіў Антона Чарнышова
Спачатку Антон падумаў, мо, і правільна выпусціць у бліжэйшае возера ці рэчку. Аднак маладзёна непакоіла думка, што чарапаха можа быць цяжарнай, і таму трэба знайсці ёй больш камфортнае месца. Пакідаць чарапаху ў сябе дома ў якасці гадаванца бабруец не збіраўся, бо разумеў, якая гэта вялізная адказнасць – клапаціцца пра істоту з дзікай прыроды.
Наш суразмоўца пачаў тэлефанаваць у кампетэнтныя прыродаахоўныя службы, каб даведацца, што рабіць.
«Увесь гэты час чарапашка жыла ў мяне ў дзіцячай ванначцы, дзе я стараўся стварыць ёй мовы, ідэнтычныя натуральным. Нават купіў курыныя сэрцы, бо высветліў, што яны іх любяць. Увогуле, гэта быў квэст – пра ўсё даведацца і забяспечыць жывёліне нармальныя ўмовы», – распавядае Антон.
«Упершыню я дзяліў шлях у 150 кіламетраў, хадзіў па горадзе і ездзіў у метро з чарапахаю»
Тэлефонныя званкі ў прыродаахоўныя службы выніку не прынеслі. Хлопец дайшоў да Міністэрства прыродных рэсурсаў, але там яго перанакіравалі ў раённую інспекцыю прыродных рэсурсаў, начальнік якой сказаў, што не можа нічым дапамагчы.
Тады Антон напісаў загадчыцы кафедры, дзе вучыўся, і толькі яна растлумачыла, што рабіць, і дала неабходныя кантакты, дзякуючы якім бабруец даведаўся, што ён можа аддаць чарапаху ў гурток юнага натураліста, у заапарк, але найлепш – у НПЦ па біярэсурсах Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі.
«У размове з галоўным спецыялістам, адказным за чарапах у Беларусі, я даведаўся, што мая чарапаха ўяўляе сабой навуковую цікавасць, бо Бабруйск – скрайняя паўночная мяжа іхнага арэалу, і што самае лепшае рашэнне – адвезці рэптылію да іх, навукоўцаў, – распавядае Антон. – Суразмоўца паабяцаў забяспечыць ёй належны дагляд і падчас бліжэйшай экспедыцыі адпусціць у натуральнае асяроддзе пражывання».
Такі падыход выклікаў давер, і ўжо праз дзень, узяўшы выходны, Антон павёз чарапаху ў Менск.
«У слухаўках грала песня Пашы Blazer’а і Руслана Гранёнага «Грэта Тунберг». Упершыню я дзяліў шлях у 150 кіламетраў з чарапахаю, упершыню хадзіў з ёй па горадзе і ездзіў у метро», – падкрэслівае маладзён.
Распавядаць, як ратаваць дзікіх жывёлаў, трэба ўжо ў дзіцячым садку
Антон у каробцы завёз чарапаху ў Акадэмію навук. Фота: асабісты архіў Антона Чарнышова
Антон перадаў чарапаху ў Акадэмію навук. Перад паездкай даведаўся, што выпускаюць іх звычайна ў Спораўскім заказніку, дзе аднаўляюць папуляцыю.
«Праз некаторы час я мог даведацца пра ейны лёс, і мне сказалі, што пры жаданні людзей, якія прыносяць ім дзікіх жывёлаў, запрашаюць на іх выпуск у прыроду. Але я не стаў гэтага рабіць, падумаў, што гэта ўжо занадта будзе», – кажа бабруец.
Антон зазначае, што ягоны выпадак – не ўнікальны і нядаўна ён чытаў, што гэтак жа сустрэлі чарапаху на дарозе ў Менску. Бабруец перакананы – людзям трэба распавядаць, што рабіць у такіх выпадках, як абыходзіцца з жывёламі з дзікай прыроды, і такую экалагічную адукацыю трэба пачынаць нават з дзіцячага садку. Дзецям і моладзі трэба прышчапляць базавыя экалагічныя навыкі.
«Экалагічны падыход да жыцця цяпер модны, ён усё больш пранікае ва ўсе галіны жыцця, іншая справа, што, мо, у Беларусі пакуль не так моцна. Магчыма, таму што тут не так шмат грошай, перашкаджае бюракратыя. Ніхто не хоча браць адказнасць. Я ўпэўнены, што мой прыклад, калі я тэлефанаваў, а мяне перанакіроўвалі да іншых, паўтарыўся б і ў любой іншай галіне, бо ніхто не хоча ні за што адказваць. Але я думаю, што і гэта з часам зменіцца, бо развіццё грамадскай думкі не спыніць», – лічыць Антон.
Калі «хата з краю», «складана знайсці ў сабе моц на ўчынак»
Чарапаха ў Антона дома. Фота: асабісты архіў Антона Чарнышова
Паводле нашага суразмоўцы, развіццю экалагічнага мыслення моцна перашкаджае пазіцыя «мая хата з краю», і што людзей цікавяць выключана сваё жыццё і праблемы ў ім.
«У такіх умовах вельмі складана знайсці ў сабе моц на ўчынак, які выходзіць за зону твайго камфорту – прасцей заставацца ў сваёй ракавіне і нічога навокал не бачыць, – зазначае Антон. – Але той жа таксіст – ён хоць і казаў потым, што выпусціць чарапаху, аднак адразу не праехаў міма, забраў яе. Значыць, не ўсё так кепска з нашымі людзьмі. Проста, ва ўсіх свае ўмовы і рэсурсы. Я, напрыклад, меў магчымасць узяць выходны і паехаць у Менск з чарапахай, а хтосьці іншы не змог бы».
Антон пасля атрымання дыплому 4 гады прапрацаваў у галіне экалагічнага горадабудаўніцтва, займаўся праектаваннем зялёных зонаў, гарадскіх паркаў. Хлопец хацеў бы далей займацца гэтай справай, якую называе дужа цікавай, і несці экалагічнае мысленне ў праектаванне гарадоў, стварэнне прастораў для людзей. Наш суразмоўца спадзяецца, што аднойчы падыход да экалогіі ў Беларусі зменіцца, і тады стане магчымым вярнуцца да былой дзейнасці і зарабляць грошы. Цяпер жа, зазначае Антон, заробкі вельмі малыя і няма перспектываў для іх росту, бо ўвесь рынак падзелены паміж дзяржаўнымі кампаніямі, а прыватным праз складаную сертыфікацыю, немагчыма прабіцца.
«У экалагічнага горадабудаўніцтва вялізны патэнцыял, агулам у экалагічных ідэй цяпер вялізная будучыня. На жаль, праз агульны ўзровень экакультуры і асветы ў нас гэта не вельмі цэніцца, у адрозненні ад Еўропы. Аднак нават цяпер заўсёды знойдзецца той, хто ацэніць. Як, напрыклад, таксіст, з якім я ехаў на вакзал, калі вёз чарапаху ў Менск. Калі я яму распавёў сваю гісторыю, ён з захапленнем зазначыў – супер, малайчына», – рэзюмуе Антон.